हाम्रो संस्कृति : कति व्यवहारिक, कति वैज्ञानिक ?

माघे संक्रान्ति (मकर संक्रान्ति) नेपाली संस्कृतिमा विशेष महत्व राख्ने पर्व हो, जसमा तिलको लड्डू, तरुल, सखरखण्ड (सख्खरखण्ड) र खिचडी जस्ता परिकारहरूको उपभोग गरिन्छ। यी परिकारहरूको सेवन र जाडो मौसममा तिनको स्वास्थ्य लाभलाई वैज्ञानिक दृष्टिकोणबाट बुझ्न महत्वपूर्ण छ।

यी परिकारहरूले जाडो मौसममा हड्डीको मजबूती र रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। यहाँ यी परिकारहरूको वैज्ञानिक विश्लेषण गरिएको छ ।

तिलको लड्डू र हड्डीको स्वास्थ्य

* पोषक तत्त्वहरू:

* क्याल्सियम: तिल क्याल्सियमको प्रमुख स्रोत हो (१०० ग्राम तिलमा करिब ९७५ मिग्रा क्याल्सियम पाइन्छ), जसले हड्डीको घनत्व कायम राख्न मद्दत गर्छ।

* म्याग्नेसियम: क्याल्सियमको शोषण (absorption) सुधार गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।

* फस्फोरस: क्याल्सियमसँग मिलेर हड्डीको मजबूती कायम राख्न सहयोग गर्छ।

* सेसामिन र सेसामोल (लिग्न्यान): यी जैविक यौगिकहरूले हड्डीको कोशिकामा हुने अक्सिडेटिभ तनाव कम गर्न र हड्डीको क्षति रोक्न मद्दत गर्छ।

* वैज्ञानिक प्रमाण:

* अनुसन्धानले तिलको नियमित सेवनले हड्डीको क्षय (bone resorption) घटाउन र नयाँ हड्डी निर्माणमा सहयोग पुर्‍याउन सक्ने देखाएको छ।

* जाडो मौसममा घाम कम लाग्ने भएकाले भिटामिन डीको मात्रा कम हुन्छ, जसले क्याल्सियमको शोषणमा असर पुर्‍याउँछ। तिलको लड्डूले क्याल्सियमको अभावलाई पूर्ति गर्न मद्दत गर्छ।

तरुल, पिडालु र सख्खरखण्ड (कन्दमूलहरू) र ऊर्जा चक्र

* पोषक तत्त्वहरू:

* भिटामिन ए (बेटा-क्यारोटिन): रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन मद्दत गर्छ।

* भिटामिन सी: एन्टिअक्सिडेन्टको रूपमा कार्य गर्दै हड्डीको कोशिकामा हुने क्षति रोक्छ।

* फाइबर र जटिल कार्बोहाइड्रेट: यसले शरीरलाई लामो समयसम्म ऊर्जा प्रदान गर्छ।

* पोटासियम र म्याग्नेसियम: इलेक्ट्रोलाइट सन्तुलन कायम राख्छ र मांसपेशीको गतिविधिलाई सहयोग पुर्‍याउँछ।

* वैज्ञानिक प्रमाण:

* कन्दमूलले शरीरमा कोलाजेन (हड्डीको संरचनामा महत्त्वपूर्ण प्रोटिन) को उत्पादनलाई बढावा दिन्छ।

* पोटासियम युक्त आहारले शरीरमा एसिडको सन्तुलन मिलाउँछ, जसले हड्डीबाट क्याल्सियमको क्षति रोक्न सहयोग गर्छ।

खिचडी (चामल, मासको दाल र घिउ) को प्रोटिन र सूक्ष्म पोषकतत्वहरू

* पोषक तत्त्वहरू:

* मासको दाल: प्रोटिन र लाइसिन नामक एमिनो एसिडको राम्रो स्रोत हो, जसले क्याल्सियमको शोषणमा मद्दत गर्छ।

* घिउ (नुनपिएको घिउ): भिटामिन ए, डी, ई, र के जस्ता फ्याट-सोल्युबल भिटामिनहरू पाइन्छन्, जसले हड्डीको क्याल्सियम सन्तुलन कायम राख्छ।

* चामल र दाल: दाल र चामलको संयोजनले सम्पूर्ण प्रोटिन (complete protein) प्रदान गर्छ, जसले टिश्यु निर्माण र मर्मतमा सहयोग गर्छ।

वैज्ञानिक प्रमाण

जाडो मौसममा शरीरले आन्तरिक तापक्रम नियन्त्रण गर्न धेरै ऊर्जा खपत गर्छ। खिचडीले कार्बोहाइड्रेट, प्रोटिन र फ्याटको सन्तुलनयुक्त मात्रा प्रदान गर्छ, जसले शरीरलाई न्यानो राख्न र ऊर्जा प्रदान गर्न सहयोग गर्छ।

घिउले शरीरमा फ्याट-सोल्युबल भिटामिनहरूको अवशोषणमा मद्दत गर्छ, जसले हड्डीहरूलाई थप मजबुत बनाउन मद्दत गर्छ।

जाडो याम, परम्परागत परिकार र स्वास्थ्य लाभको वैज्ञानिक आधार

* भिटामिन डी अभाव र हड्डी स्वास्थ्य: जाडोमा घाम कम लाग्ने भएकाले भिटामिन डीको मात्रा घट्छ, जसले क्याल्सियमको शोषणमा असर गर्छ। तिलको लड्डू जस्ता क्याल्सियमयुक्त परिकारहरूले यस अभावलाई पूर्ति गर्छ।

* रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता: जाडो मौसममा संक्रमणको सम्भावना बढी हुन्छ। कन्दमूल र खिचडीमा पाइने भिटामिन र एन्टिअक्सिडेन्टले शरीरको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ।

* थर्मोजेनेसिस (शरीरको ताप उत्पादन): घिउ, तिल, र कन्दमूलमा पाइने स्वस्थ फ्याट र जटिल कार्बोहाइड्रेटले शरीरको तापक्रम स्थिर राख्न मद्दत गर्छ।

निष्कर्ष

माघे संक्रान्तिमा खाइने परम्परागत परिकारहरू जाडो मौसममा शरीरलाई आवश्यक पोषण र ऊर्जा प्रदान गर्न वैज्ञानिक रूपमा पनि उचित छन्। क्याल्सियम, म्याग्नेसियम, भिटामिन र एन्टिअक्सिडेन्टयुक्त यी परिकारहरूले हड्डीलाई मजबुत बनाउनुका साथै रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछन् र शरीरलाई न्यानो राख्छन्। यसले हाम्रो परम्परागत भोजन र जाडो यामको वैज्ञानिक सम्बन्धलाई पुष्टि गर्छ ।

तपाईंहरूले पनि मकर संक्रान्तिको शुभ अवसरमा तिलको लड्डू, तरूल, सखरखण्ड र खिचडी खानुहोस् र चिसोसँग लड्ने क्षमता विकास गर्नुहोस् । माघे संक्रान्तिको हार्दिक मङ्गलमय शुभकामना ।

(लेखक वरिष्ठ हाडजोर्नी शल्य चिकित्सक एवं
नसा तथा जोर्नी बाथ विशेषज्ञ हुन् ।)

शेयर गर्नुहोस्

प्रतिक्रिया दिनुहोस्

अन्य समाचारहरू