चितवन – साहित्य सिर्जनामा लागेका सर्जकहरुले मातृभाषाको साहित्यका लागि राज्यले ध्यान दिनुपर्ने बताएका छन् । नारायणी कला मन्दिरमा जारी ‘चित्तौन कचेहेरी’ अन्तर्गत ‘रैथाने भाषाको साहित्य’ शीर्षकको बहसका क्रममा सर्जकहरुले राज्यको तर्फबाटै मातृभाषा मार्ने काम भइरहेको बताएका हुन् । बहसका क्रममा लेखक मनोज महतोले राज्यबाटै मातृभाषामाथि आक्रमण हुँदा आफ्नो भाषाप्रति पनि यहाँका थारु जाति हिच्किचाउने गरेको बताए । ‘साहित्य लेखन र पठन संस्कृतिबाट यो समुदाय टाढा छ,’ उनले भने, ‘हामीले लेखेको कृति पढ्न पनि मान्दैनन् ।’
अर्को कुरा एउटै भाषा पनि ठाउँअनुसार फरक पर्ने हुँदा रैथाने भाषा संरक्षणमा समस्या रहेको उनले बताए । त्यसैले थारु भाषामा लेख्ने लेखकको संख्या पनि ज्यादै कम रहेको उनको भनाइ छ । विशुद्ध कृषि पेसामा सक्रिय हुन रुचाउने थारु समुदायमा भाषा संस्कृतिको संरक्षण आवश्यक रहेको उनले बताए ।
सर्जक नवीन विभासले अरुको भाषा अपनाउँदै जाँदा आफ्नै भाषा गुमाउनुपरेको अनुभव सुनाए । जसकारण भाषा मर्दै गएको उनले बताए । ‘हामीले आफ्नो भाषा गुमाइसक्यौं । अरुको भाषा अपनाउँदै गर्दा बोलिचालीमा पनि समस्या देखियो,’ उनले भनिन्, ‘भाषा पनि मर्दै गयो ।’
नेपाल भाषाकी सर्जक प्रतिसरा सायमीले आफूले लेख्दै आएको नेपाल भाषा लोप हुने अवस्थामा आइपुगेको भन्दै चिन्ता व्यक्त गरिन् ।
‘पछिल्लो समय फस्टाएको विद्युतीय स्रोत र साधनको प्रयोगले पनि नयाँ पुस्तामा भाषा हस्तान्तरण गर्न कठिन भएको छ,’ उनले भनिन्, ‘तर, त्यसो भन्दै गर्दा भाषा संरक्षणमा अरुको भर परेर हुँदैन । आफैँले गर्नुपर्छ ।’ साहित्य सिर्जनामा कविताले गति लिइरहेको नेपाल भाषामा निबन्ध र आख्यान पनि पछिपछि सरिरहेको उनले बताइन् ।
नेपालमा अहिले १२५को हाराहारीमा जातजाति रहेका छन् । त्यसमध्ये १२३ वटा मात्रै मातृभाषा रहेका छन् । त्यसमा ७१ वटा भाषा संकटमा पुग्ने अवस्थामा रहेको बताइएको छ । संकटाउन्मुख १८, अत्यन्त संकटमा परेका भाषा ७ वटा रहेका छन् । नेपाल सरकारले २०२२देखि २०३२लाई आदिवासी भाषा दशक धारणा ल्याएको थियो । तर, त्यसबाटपनि उपलब्धि हुन सकेको छैन ।
अर्का सर्जक राजु स्याङ्तानले भने नेपालमा बोलिने मातृभाषामा तामाङ भाषा नै सबैभन्दा अगाडि रहेको दाबी गरे । सन् १९५० को दशकमा दार्जीलिङका केही लेखकले तामाङ भाषामा साहित्य सिर्जना गरेपछि तामाङ भाषामा साहित्य सिर्जना गर्न थालिएको भन्दै उनले भने, ‘उनीहरूकै बाटो पछ्याउँदै आइरहेका छौं ।’
तर, राजनैतिक तथा वैदेशिक हस्तक्षेपको प्रत्यक्ष असर तामाङ भाषामाथि परिरहेको हुँदा त्यसबाट जोगिनुपर्ने चुनौति रहेको उनले बताए । उनले भाषाकै कारण कतिपय अवसरबाट बञ्चित हुनुपरेको तीतो अनुभव पनि सुनाए । कार्यक्रममा अभय श्रेष्ठले सहजीकरण गरेका थिए ।
